Τήνος: Το νησί με τα πολλά πρόσωπα

Η χειμωνιάτικη επίγευση του νησιού είναι πιο γλυκιά και αισθαντική από την καλοκαιρινή

Ο Τριπόταμος και το Ξώμπουργο, το κέντρο της Τήνου, τυλιγμένο από την ατμόσφαιρα του χειμώνα. Φωτογραφία: Νίκος Γ. Μαστροπαύλος

Στην εκκλησιά των Εισοδίων της Θεοτόκου στον Τριπόταμο της Τήνου η κυρία Ευαγγελία μάς μιλάει για το μυσταγωγικό έθιμο του «Κάβου». Κάβος στη γλώσσα των νησιωτών σημαίνει το πιο προωθημένο σημείο της στεριάς που προχωρεί μέσα στη θάλασσα, αλλά και ο επικεφαλής του χορού. Μας λέει, λοιπόν, ότι ο Κάβος, ο άνθρωπος που έχει αναλάβει την απόλυτη φροντίδα της εκκλησιάς για τον χρόνο που φέρει το τιμητικό αυτό αξίωμα - φανταστείτε κάτι σαν τις χορηγίες των αρχαίων Ελλήνων -, ξεκινά τη θητεία του την ημέρα των Χριστουγέννων με ένα γεύμα των μυημένων ανδρών του χωριού - ένας από κάθε οικογένεια, συνήθως ο αρχηγός της. Το τελετουργικό τραπέζι αρχίζει από το πρωί με τον ζωμό του κρέατος και συνεχίζεται το μεσημέρι με κοκκινιστό μοσχάρι - φροντίζουν να φάνε και τη γλώσσα του ως αντίδοτο στη γλωσσοφαγιά - και ντολμάδες. Το ψωμί περιφέρεται από συνδαιτυμόνα σε συνδαιτυμόνα και ένας ένας τσιμπούν ένα ψίχουλο, όπως συμβαίνει στις τράπεζες των μοναστηριών του Αγίου Ορους. Δεν τσουγκρίζουν ποτήρια, αλλά τάσια, και αυτή είναι μια καλή ευκαιρία να συζητήσουν και να εξομαλύνουν τις διαφορές τους μέσα σε οικογενειακό κλίμα. Γύρω από ένα στρωμένο τραπέζι όλα μπορούν να συμβούν.

Η κυρία Ευαγγελία λέει ότι αν το σπίτι του Κάβου δεν ήταν ευρύχωρο, έκαναν το γεύμα στου Κορνήλιου. Μας πήρε μερικές μετέωρες στιγμές από την κουβέντα μας για να συνειδητοποιήσουμε ότι εννοούσε το σπίτι του σπουδαίου φιλοσόφου Κορνήλιου Καστοριάδη.

Ο Κορνήλιος, λοιπόν, μίλησε κάποτε σε μια διάλεξή του, ένα από τα είκοσι και βάλε καλοκαίρια που έζησε εδώ στον Τριπόταμο, για μια νέα σχέση ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν, «που μπορεί να τη χαρακτηρίσει κανείς με δυο λέξεις φαινομενικά αντιφατικές: σεβασμός και μεταμόρφωση. Η αντίφαση αίρεται άμα σκεφτούμε ότι σ' αυτό το πεδίο σεβασμός δεν σημαίνει τυφλή λατρεία και παγωμένη συντήρηση, αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντος μέσω της μεταμόρφωσης των στοιχείων του που έτσι γίνονται σημαντικά για το παρόν».

Και γύρω από την εκκλησιά, καθώς το πανηγύρι απλώνεται στα σπίτια του Τριποτάμου, είναι όντως μια ανάσα του παρελθόντος που αναζωογονεί το παρόν. Το στρωμένο τραπέζι με πλήθος παραδοσιακά φαγητά είναι μοίρασμα, κοινωνικότητα, ταυτότητα, απόλαυση, χαρά. Και στο πανηγύρι των Εισοδίων της Θεοτόκου το χωριό μετατρέπεται σε ένα απέραντο τραπέζι που συνεχίζεται από σπίτι σε σπίτι. Περνάμε από όλα όσα πανηγυρίζουν και έχουν τις πόρτες τους ανοιχτές για να μοιραστούμε τη χαρά του. Πρώτα από τα τραπέζια του Συλλόγου Τριποτάμου, του πρόσχαρου Κωνσταντίνου - Γερμανός στην καταγωγή και Τηνιακός εκ πεποιθήσεως - του καπετάνιου, του Σιώτη και όλων των άλλων.

Το πανέμορφο χωριό Πύργος στο δυτικό τμήμα του νησιού, γενέτειρα του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά. Φωτογραφία: alamy/visualhellas.gr

Η Τήνος είναι αμφιπρόσωπη. Ειδικά τώρα τον χειμώνα που τα διαφορετικά πρόσωπά της λάμπουν πεντακάθαρα.
Η σύγχρονη σκέψη του Κορνήλιου μπορεί να μπλέκεται με ένα παμπάλαιο έθιμο, οι απαρχές της μεγαλόπρεπης ζωγραφικής του Νικολάου Γύζη με ένα ταπεινό σπιτάκι στο Σκλαβοχωριό, οι εμπνεύσεις του Κώστα Τσόκλη μπορεί να φαντάζουν πιο μεταφυσικές στο μουσείο στον μοναχικό Κάμπο, η ευαισθησία του Γιαννούλη Χαλεπά να χάνεται μέσα στα απίστευτα γοητευτικά σοκάκια του Πύργου και το δυναμικό Μουσείο Μαρμαροτεχνίας. Κι αυτό το γοητευτικό ταξίδι με τα έργα των χειρών του Χαλεπά συνεχίζεται στην αίθουσα του Ιδρύματος Τηνιακού Πολιτισμού, στη Χώρα, από τις μυστηριακές παραλλαγές της Μήδειας έως το αντιπροσωπευτικό του χαρακτήρα της Τήνου αμφιπρόσωπο γλυπτό της Αφροδίτης και της χωριατοπούλας. Και το άλλο πρόσωπο του πανηγυριού των Εισοδίων της Θεοτόκου, των καθολικών, εμφανίστηκε στον ωραίο ναό της Μεταστάσεως στο Κάτω Κλείσμα. Η Ντολορόζα, η Αννέζα, η Ζοζεφίνα, όλες οι γυναίκες της Χορωδίας Κώμης που συγκρότησε η Γεωργία Μπακογιάννη, τραγούδησαν από θρησκευτικά τραγούδια έως Θεοδωράκη, Χατζιδάκι και Λοΐζο, υμνώντας ουσιαστικά τη ζωή.

Αυτό το χειμωνιάτικο πρόσωπο της Τήνου είναι πιο αισθαντικό και πιο πλούσιο από το καλοκαιρινό. Και δεν είναι μόνο τα σύννεφα που τυλίγουν τον βράχο του Ξώμπουργου έως κάτω τα σπίτια της Ξυνάρας με τα μαγικά γλυπτά υπέρθυρα. Είναι και η γη, που αυτή την εποχή γεννά τα πιο πολλά από όλα τα καλά που προσφέρονται στο κατάστημα των συνεταιρισμών της Τήνου - το τυράκι, το πέτρωμα, την κοπανιστή, τη γραβιέρα, τη μαρμελάδα ντομάτα, την ξερή κάππαρη που πάει ωραία με σκορδαλιά. Είναι και οι άνθρωποι ήρεμοι και χαρούμενοι, ο Γιάννης Βιδάλης που μας φιλοξενεί στον ξενώνα Vincenzo (www.vincenzo.gr) στη Χώρα και η πρόσχαρη Βαλεντίνα Γαβριελάτου, η ενημερωμένη ξεναγός μας, ο καλός μας άγγελος όλες τις τηνιακές ημέρες μας. Δεν υπάρχει τίποτε που να μην το στολίζουν στην Τήνο, μας λέει για τους πλουμισμένους περιστερώνες στο χωριό Αγάπη.

Να, εγώ δεν θα μπορούσα να κάθομαι μαζί σας και να συζητώ για το φαγητό στην Τήνο αν ήταν καλοκαίρι, λέει ο Αντώνης Γκιών στο εστιατόριό του, τον «Ταρσανά», στην άκρη της προκυμαίας της Χώρας. Στο τραπέζι υπάρχει το άγγιγμα της παράδοσης. Ας πούμε αγκιναράκι ξιδιαστό ή λιόκαφτο σκουμπρί. Και αυτή την εποχή των καλαμαριών, το κυρίως είναι καλαμάρι με πένες και κεφαλοτύρι. Δίπλα ακριβώς λειτουργεί το εργαστήριο του Ιωάννη Κρητικού (www.ikritikos.com) που ετοιμάζει τις φημισμένες λούζες και τα τηνιακά λουκάνικα, το χωριάτικο και το σκορδάτο.

Στο Prantzo στη Χώρα ο Βαγγέλης Αλβέρτης σερβίρει τη λούζα μόλις βγει από το κρασί, προτού ακόμη στεγνώσει, και την κάνει καρπάτσο λούζας με κρίταμο, ρόκα και γραβιέρα Τήνου, και τα αγκιναράκια τα φέρνει με χοιρομέρι, κρεμμύδι, άνηθο και μπράντι, και το χταπόδι με γλυκό κρασί από το χωριό Αγάπη και δενδρολίβανο.

Στην Καρδιανή, ένα από τα πιο γοητευτικά μπαλκόνια στο Αιγαίο, η Δήμητρα φέρνει απείραχτες τις παραδοσιακές γεύσεις - την πηχτή, τη χορτόπιτα, τη φουρτάλια, τους κεφτέδες. Πέρα, μέσα στην ασημένια από το φως του ήλιου περιοχή της θάλασσας, το ωραίο καράβι «Ανδρος» Fast Ferries (www.fastferries.com.gr) επιστρέφει στη Ραφήνα ύστερα από το καθημερινό δρομολόγιό του. Του είμαστε υποχρεωμένοι που μας έφερε να δούμε το άλλο πρόσωπο της Τήνου που εμάς μας γοήτευσε πιο πολύ από το καλοκαιρινό. Οπως είμαστε ευγνώμονες και στην κυρία Ελένη που μας ξεπροβόδισε τόσο νόστιμα από το κουτούκι της στο λιμάνι, με αγκιναρόπιτα, μαραθοκεφτέδες, πέτρωμα ζυμωμένο με σκόρδο, αρναθκιές (μανιτάρια) στο τηγάνι, απίθανη γεύση Τήνου.

Ευχαριστούμε το Δήμο Τήνου και την αντιδήμαρχο κυρία Νατάσα Δεληγιάννη για την υποστήριξη του ταξιδιού μας.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 6 Δεκεμβρίου 2015