Εν είδει... προσκυνήματος, οι ντόπιοι και οι καλεσμένοι τους ανεβαίνουν στο σπίτι του Νικολάου Γύζη στο Σκλαβοχωριό της Τήνου. Ο σπουδαίος ζωγράφος του 19ου αιώνα τιμήθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο από τους συντοπίτες του, με δύο εκδηλώσεις στις οποίες πήραν μέρος ειδικοί του έργου του, αναδεικνύοντας παράλληλα την ανάγκη της επανέκδοσης των επιστολών του, που παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Ι«Εις εμέ θα ήρεσε, αφού θέλετε να σας πω την αλήθειαν, να ήμουν εις το Σκλαβοχωριό της Τήνου, να έβλεπα τα ίχνη επί των οποίων έπαιζα παιδί ων και να ξεκουρασθώ από την αεικίνητον ευρωπαϊκήν μηχανήν. Η ζωή, την οποία διάγει ο άνθρωπος εν Ευρώπη, είναι τρέχουσα πνεύματι και σώματι. Εκουράσθηκα και εγώ και επεθύμησα να καθήσω εις τις δροσοκαμάρες του χωριού μου, εκεί όπου ξεκουράζονται οι γέροντες...». Ετσι μιλά για την πατρίδα του την Τήνο, σε μία από τις επιστολές του από το Μόναχο, ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης (1842-1901). Η ευαισθησία και η αγάπη για τον τόπο είναι στοιχεία ολοφάνερα, ενώ όπως συμβαίνει και με τις επιστολές άλλων καλλιτεχνών (π.χ. εκείνες τις εξαιρετικές του Βαν Γκογκ) αυτές βοηθούν πολύ την κατανόηση τόσο της προσωπικότητας όσο και της ψυχοσύνθεσης του ανθρώπου. Δυστυχώς, αντίθετα με τον άρτια δημοσιευμένο Ολλανδό συνάδελφό του, οι επιστολές του Γύζη είναι σχεδόν άγνωστες, ακόμα και στους σχετικούς με τα της τέχνης· η μόνη τους δημοσίευση έγινε από τις εκδόσεις «Εκλογής» της «Καθημερινής» πάνω από μισόν αιώνα πριν.
Από τους πιο σπουδαίους Ελληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα και γενικότερα εμβληματική φιγούρα των νεοελληνικών τεχνών, ο Νικόλαος Γύζης, αν και πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο εξωτερικό, δεν ξέχασε ποτέ το νησί του. Οι συμπατριώτες του τον τίμησαν το περασμένο Σαββατοκύριακο με μια εκδήλωση στον Πύργο της Τήνου, το όμορφο χωριό που έχει αναδείξει μερικούς από τους σπουδαιότερους νεοέλληνες εικαστικούς. Εκεί, υπό την αιγίδα του Πνευματικού Κέντρου Πανόρμου, ο δημοσιογράφος Γιώργος Βιδάλης –ντόπιος κι αυτός– παρουσίασε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα γράμματα του Γύζη, καθώς και άλλα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία του έργου του, με τη βοήθεια ειδικών καλεσμένων.
«Η κατάστασις της Πατρίδος μας με λυπεί πολύ. Μας πήραν στο λαιμό τους αι Προστάτιδες δυνάμεις. Είθε όμως τούτο να μας χρησιμεύσει ως διδασκαλία, και εις το μέλλον να μας γίνει ωφέλιμον μάθημα. Αλλά πότε σας παρακαλώ θα παύσουν τα πολλά κόμματα; και πότε θα συσκεφθούν οι Ελληνες να καταλήξουν εις εν και μόνον κόμμα; το κόμμα της Προόδου;», γράφει ο Γύζης στον πεθερό και προστάτη του Νικόλαο Νάζο το 1886. Παρά τη μακροχρόνια παραμονή του στο εξωτερικό, ο ζωγράφος ενδιαφέρεται πολύ για τα ζητήματα της Ελλάδας, ενώ έχει να σχολιάσει και για τους κάθε λογής... προστάτες. Ο ηθοποιός Γιώργος Κέντρος, με τη σταθερή και εκφραστική φωνή του, διάβασε αποσπάσματα από τα γράμματα του Γύζη στην τιμητική εκδήλωση του Πύργου. Στη συνέχεια, ο ιστορικός τέχνης Κώστας Διδασκάλου, ο οποίος έχει αφιερώσει μια ζωή στο έργο του καλλιτέχνη, μας έκανε μια συνοπτική αλλά παραστατική αποτίμηση του έργου του, ενώ στη συνέχεια τη σκυτάλη πήρε ο αρχιτέκτων-ερευνητής Γιάννης Ιγγλέζης για να μιλήσει για την ιδιαίτερη σχέση του Γύζη με το Χαϊδάρι και τα (σχεδόν) άγνωστα έργα του που υπάρχουν εκεί.
Την επομένη, Κυριακή, η «ομάδα» μεταφέρθηκε στο Σκλαβοχωριό, όπου μαζί με τους ντόπιους επισκεφθήκαμε το σπίτι των παιδικών χρόνων του ζωγράφου και συζητήσαμε κάτω από τις «δροσοκαμάρες» που κι εκείνος αναφέρει στα γράμματά του. Ας ελπίσουμε αυτά, που είναι πραγματικά αξιόλογα, να βρουν τον δρόμο μιας σύγχρονης έκδοσης –υπήρξαν σχετικές υποσχέσεις από τους παρευρισκόμενους– ώστε η κληρονομιά του καλλιτέχνη προς εμάς τους νεότερους να πλουτιστεί ακόμα παραπάνω.
