Ένα έθιμο που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων, ο «Κάβος» αναβιώνει κάθε χρόνο την περίοδο των Χριστουγέννων – Πρωτοχρονιάς σε ένα από τα αρχαιότερα χωριά των Κυκλάδων, στον Τριπόταμο της Τήνου.
Το τελετουργικό του εθίμου είναι καθαρά μυσταγωγικό. Το «ακοίμητο φως» και η συμφιλίωση των κατοίκων του χωριού είναι οι δύο άξονες πάνω στους οποίους κινείται το έθιμο, που είναι γνωστό και το "Τραπέζι της Αδελφότητας".
«Κάβος» είναι
ο αρχηγός μιας εκ των οικογενειών του χωριού που θα αναλάβει την επιμέλεια (καθαρισμό, άναμμα καντηλιών, προμήθεια κεριών) της εκκλησίας του χωριού για όλο τον χρόνο. Ορίζεται την ημέρα των Χριστουγέννων και τηρείται συγκεκριμένο τελετουργικό με μοναστηριακό τυπικό.
Συγκεκριμένα:
«Οι καμπάνες χτυπούν στις 5 τα χαράματα, την ημέρα των Χριστουγέννων. Πρώτος φτάνει στην εκκλησία ο Κάβος, που κρατάει ένα καλάθι γεμάτο κεριά και όποιος μπαίνει στην εκκλησία του δίνει ο ίδιος από ένα κερί. Μόλις ακουστεί ο Χερουβικός Ύμνος, οι μάγειροι, παίρνουν την ευλογία και αφού προσκυνήσουν την εικόνα της Παναγίας πηγαίνουν και ανάβουν τα τζάκια για να βάλουν πάνω τα 7 καζάνια με το κρέας, τους ντολμάδες και το ρόστο. Μετά τη Θεία Λειτουργία όσοι ξένοι, από άλλα μέρη βρεθούν στον Τριπόταμο, πηγαίνουν στην αίθουσα δίπλα από την εκκλησία και τους προσφέρεται μια σούπα από βραστό κρέας, που λέγεται «Αστέρας» και μαζί με τη σούπα προσφέρεται και ψητό λουκάνικο.».
Στις 12 το μεσημέρι των Χριστουγέννων χτυπούν πάλι οι καμπάνες και γίνεται λιτάνευση στο χωριό, της εικόνας της Γέννησης.
Η λιτανεία καταλήγει στο Ναό και στη μεγάλη αίθουσα έχει στρωθεί ήδη το τραπέζι για τους αρχηγούς των οικογενειών οι οποίοι, μπαίνοντας στην αίθουσα χαιρετιούνται μεταξύ τους με έναν ιδιότυπο χαιρετισμό με χειραψία, που έχει κατά κάποιο τρόπο ένα μυστικό χαρακτήρα αναγνώρισης και εμπιστοσύνης.
Ο Ιερέας, που παρακάθεται και εκείνος στο γεύμα, λέει μια ευχή και αμέσως μετά σερβίρονται τα φαγητά με την ίδια πάντοτε, εδώ και αιώνες, αδιασάλευτη σειρά και τάξη.
· Πρώτα σερβίρεται η σούπα με ρύζι αυγολέμονο.
· Δεύτερο πιάτο σερβίρεται κρέας βραστό.
· Τρίτο πιάτο είναι το στιφάδο. Τα κρεμμύδια, λένε, σ’ αυτό το τραπέζι συμβολίζουν τη γλυκύτητα που πρέπει να έχουν οι άνθρωποι σχέσεις τους.
· Τέταρτο πιάτο στη σειρά σερβίρονται οι ντολμάδες, που και αυτοί έχουν το συμβολισμό τους σ’ αυτό το τραπέζι. Συμβολίζουν την ομόνοια και την αδελφοσύνη, που είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που προσδίδονται σε αυτό το γεύμα για τους ομοτράπεζους του Κάβου. «Όπως –λέει- είναι σφιχτό το ρύζι μέσα στους τυλιγμένους λαχανοντολμάδες, έτσι πρέπει και οι χωριανοί να είναι μεταξύ τους, σφιχτά ο ένας δίπλα στον άλλο.
·Πέμπτο πιάτο σερβίρεται το ρόστο. Κρέας μοσχαρίσιο, κοκκινιστό με κρεμμύδια και 6 γλώσσες μοσχαρίσιες, που και αυτές έχουν ένα αποτροπαϊκό χαρακτήρα, να διώχνουν δηλαδή τη γλωσσοφαγιά.
Τελευταία προσφέρονταν τα φρούτα (Μήλα, πορτοκάλια και μανταρίνια).
∙Έβδομο στοιχείο είναι το κρασί, που καταναλώνεται άφθονο και το πίνουν σε παλιά, κοινόχρηστα, χάλκινα τάσια-κούπες.
Μετά το κοινό αυτό γεύμα ξαναχτυπούν οι καμπάνες και ο απερχόμενος Κάβος φέρνει την εικόνα της Γέννησης στο τραπέζι και μοιράζει σε όλους από ένα κερί.
Αρχίζει έτσι μια ακολουθία που κατά τη διάρκειά της ψάλλονται οι καταβασίες των Χριστουγέννων. Ο ιερέας παίρνει ένα πρόσφορο που είχε βάλει πίσω από την εικόνα και καθώς ψάλλεται η Θ΄ Ωδή αρχίζει να διανέμει το πρόσφορο στους συνδαιτυμόνες. Καθένας τους παίρνει με την άκρα των δακτύλων του ένα μικρό ψίχουλο, το βάζει στο στόμα και κάνει το σταυρό του.
Με αυτό το τελετουργικό τελειώνει η θητεία του παλιού Κάβου και τότε ο ιερέας πάλι ρωτά τους παρευρισκόμενους, με την ακόλουθη φράση: «Ποιος θέλει να αναλάβει την υποχρέωση της αδελφότητος;». Αυτός που θα πει «Εγώ», αναλαμβάνει Κάβος για τη νέα χρονιά.
Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, ο Κάβος κρατώντας την εικόνα της Γεννήσεως προπορεύεται της λιτανείας, η οποία φέρει το "ακοίμητο φως", που δεν έχει σβήσει από τότε που απαντάται το έθιμο. Η λιτανεία σταματάει σε κάθε σπίτι του χωριού. Επιβάλλεται το "ποδαρικό" να γίνει από το «ακοίμητο φως» και τις εικόνες. Κανείς δεν επιτρέπεται να επισκεφτεί σπίτι του χωριού νωρίτερα. Ο παπάς κάνει αγιασμό και το καντήλι του σπιτιού ανάβει με το ακοίμητο φως.
Στο έθιμο «του Κάβου» παρατηρούνται στοιχεία χριστιανικά, μεσαιωνικά και αγιορείτικα, ενώ δεν αποκλείεται να ξεκινάει από τα βάθη της ιστορίας, αφού οι αναλυτές εντοπίζουν κοινά σημεία με λατρευτικά έθιμα της αρχαιότητας.
