Θα μείνετε στην Τήνο πέντε μέρες;!» Είπε η μεσήλικη κυρία στο εστιατόριο του ξενοδοχείου στη Φανή, ένα μέλος της πεζοπορικής μας ομάδας. «Τι θα κάνετε εδώ πέντε ολόκληρες μέρες; Θα επισκεφθείτε την Παναγία, θα φάτε ένα γαλακτομπούρεκο στον Πύργο, και μετά τι;» Δεν μπορούσε να φανταστεί ότι, για μάς, πέντε μέρες δεν θα ήταν αρκετές για να ανακαλύψουμε το πιο παρεξηγημένο νησί των Κυκλάδων. Και όμως, είναι το νησί με τη μεγαλύτερη επισκεψιμότητα, με περισσότερους επισκέπτες ετησίως από τη Μύκονο και τη Σαντορίνη, τους παγκοσμίου φήμης γείτονές του. Φαίνεται απίστευτο, αλλά έχει μια απλή εξήγηση.
Σχεδόν όλοι οι επισκέπτες που συρρέουν στην Τήνο κάνουν ό,τι και η έκπληκτη κυρία του ξενοδοχείου: πηγαίνουν για προσκύνημα στον πιο διάσημο θρησκευτικό προορισμό στην Ελλάδα: τη Μεγαλόχαρη. Συνήθως κατεβαίνουν από το πλοίο και πηγαίνουν αμέσως στην εκκλησία. Μετά τον απαραίτητο χρόνο σε αυτήν, μια σύντομη στάση σε ένα από τα καταστήματα της κεντρικής λεωφόρου για να αγοράσουν ένα σουβενίρ, συνήθως μία εικονίτσα. Και στη συνέχεια πίσω στο πλοίο και στον Πειραιά, μετά από 4 ώρες ταξίδι, συχνά χωρίς διανυκτέρευση στο νησί, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το κόστος.
Σχεδόν όλοι οι επισκέπτες που συρρέουν στην Τήνο κάνουν ό,τι και η έκπληκτη κυρία του ξενοδοχείου: πηγαίνουν για προσκύνημα στον πιο διάσημο θρησκευτικό προορισμό στην Ελλάδα: τη Μεγαλόχαρη. Συνήθως κατεβαίνουν από το πλοίο και πηγαίνουν αμέσως στην εκκλησία. Μετά τον απαραίτητο χρόνο σε αυτήν, μια σύντομη στάση σε ένα από τα καταστήματα της κεντρικής λεωφόρου για να αγοράσουν ένα σουβενίρ, συνήθως μία εικονίτσα. Και στη συνέχεια πίσω στο πλοίο και στον Πειραιά, μετά από 4 ώρες ταξίδι, συχνά χωρίς διανυκτέρευση στο νησί, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το κόστος.
Η Μεγαλόχαρη, την 25η Μαρτίου.
Οι πιο περιπετειώδεις
φτάνουν μέχρι του σημείου να κάνουν την κλασική σύντομη τουριστική διαδρομή. Πρώτα, μια επίσκεψη στη μονή Κεχροβουνίου, για να αποτίσουν φόρο τιμής στην οσία Πελαγία. Το 1823, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, η Πελαγία είπε πως η Παναγία της αποκάλυψε ότι μία εικόνα της ήταν σε ένα λόφο δίπλα στο λιμάνι. Και πράγματι, η εικόνα βρέθηκε εκεί και ένας μεγαλοπρεπής ναός υψώθηκε στον ίδιο χώρο αμέσως μετά. Οι Έλληνες θεώρησαν το γεγονός ως ευνοϊκό οιωνό για την έκβαση της Επανάστασης και η εικόνα έγινε το πιο σεβαστό ιερό κειμήλιο στην Ελλάδα.
Ο καλύτερα διατηρημένος μεσαιωνικός οικισμός, χωρίς μεταγενέστερες προσθήκες. Στην πραγματικότητα, είναι η μονή Κεχροβουνίου.
Μετά το μοναστήρι, ίσως μία επίσκεψη στον Πύργο, ίσως το μόνο χωριό που είναι ευρέως γνωστό. Εκτός από την ομορφιά του, οφείλει τη φήμη του στους μεγάλους μαρμαρογλύπτες του, οι οποίοι δημιούργησαν μερικά από τα καλύτερα έργα τέχνης της σύγχρονης Ελλάδα. Εκεί, στη μικρή πλατεία του χωριού, κάτω από τη σκιά των δέντρων, θα δοκιμάσουν το περίφημο γαλακτομπούρεκο που ανέφερε η κυρία του ξενοδοχείου.
Αλλά ακόμη και εκείνοι που φτάνουν μέχρι τον Πύργο, στην άλλη άκρη του νησιού, σύντομα επιστρέφουν στο σκάφος τους, για να πάνε πίσω στο σπίτι και να μπορούν μετά να λένε ότι κι αυτοί επισκέφθηκαν το ιερό νησί. Ο Κώστας, ο αρχηγός της ομάδας μας, χαμογέλασε με συγκατάβαση όταν άκουσε το σχόλιο που θα μπορούσε να ειπωθεί σχεδόν από όλους τους επισκέπτες του νησιού. «Η Τήνος έχει σαράντα παλιά χωριά, αλλά θα διασχίσουμε ‘μόνο’ 24 από αυτά. Όλα τους είναι όμορφα, αλλά, δυστυχώς, δεν είναι όλα κατάλληλα για πεζοπορία», λέει. Καθώς πεζοπορεί στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, προσθέτοντας πάντα νέους προορισμούς στο αναμνηστικό λεύκωμα των πιστών του, θα πρέπει να τον πιστέψουμε.
Αυτό είναι μία άλλη έκπληξη. Σαράντα παλιά χωριά; Αν ανοίξετε κάποιο βιβλίο για τα νησιά του Αιγαίου και ιδιαίτερα τις Κυκλάδες, θα διαβάσετε ότι, για αιώνες, οι λιγοστοί κάτοικοι που επέζησαν από τις συνεχείς επιθέσεις των πειρατών αναγκάστηκαν να κουρνιάσουν στο πιο απρόσιτο βράχο, για να σώσουν τις ζωές τους. Στα περισσότερα νησιά δεν ήταν περισσότεροι από μερικές εκατοντάδες, έτσι έπρεπε να μείνουν ενωμένοι σε ένα χωριό. Στα μεγαλύτερα νησιά, μπόρεσαν να οικοδομήσουν λίγο περισσότερα από ένα. Αλλά σαράντα; Αυτό ακούγεται απίστευτο.
Έχετε ήδη υποψιαστεί ότι κάτι είναι διαφορετικό σε αυτό το νησί. Αν θέλετε να το καταλάβετε, ο πατέρας Μάρκος είναι η καλύτερη επιλογή σας, είτε προτιμάτε να διαβάσετε τα βιβλία του πριν έρθετε, έτσι ώστε να καταπλήξετε τους ανυποψίαστους συνταξιδιώτες σας, ή αν προτιμάτε μια προσωπική επαφή. Προτίμησα το τελευταίο και έμαθα πολλά ενδιαφέροντα πράγματα. Είναι ίσως ο πολυγραφότερος ιστορικός του νησιού και υπεύθυνος των αρχείων της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Νάξου και Τήνου. Ναι, σωστά διαβάσατε. Μια Καθολική Αρχιεπισκοπή στο νησί που στεγάζει το μεγαλύτερο ορθόδοξο προσκύνημα της Ελλάδας. Και πάλι, υπάρχει μια πολύ καλή εξήγηση.
Το 1207, τρία χρόνια αφότου οι σταυροφόροι της Δ’ Σταυροφορίας κατέλαβαν τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ο Μάρκος Σανούδος, ένας Βενετός αριστοκράτης, ανιψιός του δόγη Enrico Dandolo, κατέλαβε τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων. Ίδρυσε το Δουκάτο του Αρχιπελάγους και εγκαταστάθηκε στη Νάξο. Η Τήνος και η Μύκονος, όμως, δεν ήταν μέρος αυτού του κράτους. Την ίδια χρονιά περιήλθαν στους δύο Βενετούς αδελφούς Ανδρέα και Ιερεμία Γκίζι και μετά στους κληρονόμους τους. Αυτό κράτησε μέχρι το 1390, όταν η Βενετία ανέλαβε την άμεση διοίκησή τους. Οι υπόλοιπες Κυκλάδες κατακτήθηκαν από τους Οθωμανούς το 1537, αλλά η Βενετία κατάφερε να κρατήσει την Τήνο μέχρι το 1715. Αυτό συνέβη εν μέρει χάρη στο Ξώμπουργο, το υψηλότερο κάστρο του Αιγαίου, με 641 μέτρα ύψος. Περιττό να πούμε ότι από εκεί είχαμε μια υπέροχη θέα. Φαινόταν όχι μόνο σχεδόν ολόκληρο το νησί, αλλά και πολλά άλλα γύρω από αυτό. Χάρη στο Ξώμπουργο, η Τήνος έγινε η τελευταία κτήση της Βενετίας στο Αιγαίο και, κατ’επέκταση, το τελευταίο προπύργιο του δυτικού κόσμου στην ανατολική Μεσόγειο.
Το υψηλότερο κάστρο του Αιγαίου. Χάρη σ’αυτό, η Βενετία κράτησε την Τήνο για περισσότερο από πέντε αιώνες. Ξώμπουργο με το χωριό Τριπόταμος στους πρόποδές του.
Όταν η Ελλάδα κατακτήθηκε από τους σταυροφόρους, οι περισσότεροι κάτοικοι παρέμειναν ορθόδοξοι. Τον καθολικισμό εκπροσωπούσε ως επί το πλείστον η φεουδαρχική αριστοκρατία των κατακτητών. Αλλά η Τήνος και η Σύρος αποτελούν εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Εδώ, η πλειοψηφία του πληθυσμού ασπάστηκε τον καθολικισμό. Και αν και αυτό είναι γνωστό για τη Σύρο, πολύ λιγότεροι άνθρωποι γνωρίζουν την περίπτωση της Τήνου. Αυτό συμβαίνει γιατί το μεγαλύτερο μέρος του μικτού πληθυσμού της Σύρου ζει στο λιμάνι της. Και δεδομένου ότι αυτή είναι και η πρωτεύουσα των Κυκλάδων, κάνει την ιδιαιτερότητα της Σύρου πολύ προφανή για να περάσει απαρατήρητη. Αντιθέτως, αυτό το μέρος της ταυτότητας της Τήνου βρίσκεται σε έναν αστερισμό χωριών, καλά κρυμμένο από το αμύητο μάτι στο εσωτερικό του νησιού. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι το προσκύνημα στη Μεγαλόχαρη επισκιάζει σχεδόν οτιδήποτε άλλο.
Δεδομένου ότι ο στόχος μου είναι να παρουσιάσω λιγότερο γνωστές πτυχές γνωστών προορισμών, προς το παρόν θα επικεντρωθούμε στα Μέσα Μέρη της Τήνου. Αυτά καλύπτουν το κεντρικό και ανατολικό τμήμα του νησιού, που περιέχει τα περισσότερα από τα μεσαιωνικά χωριά. Το όνομά τους είναι σε αντιδιαστολή προς την πιο μακρινή πλευρά του νησιού, τα Έξω Μέρη.
«Πόσοι από σάς ζουν εδώ;» ρώτησε ένας από την ομάδα μας τον γέροντα που βγήκε από το σπίτι του για να μας χαιρετήσει στο μικρό χωριό Λουτρά. «Δέκα αυτή τη στιγμή. Πολλοί περισσότερα θα έρθουν από το Πάσχα και μετά». Είναι τέλη Μαρτίου και υποψιαζόμαστε ότι αυτό που βλέπουμε είναι η συνήθης εικόνα του χωριού το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Παρόμοιες απαντήσεις πήραμε σε κάθε χωριό, εκτός από ορισμένα μεγάλα, όπως η Κώμη, ο Τριαντάρος ή ο Φαλατάδος. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους του νησιού έχουν μετακινηθεί κατά κύριο λόγο στην Αθήνα και έρχονται εδώ μόνο το καλοκαίρι, αν εξακολουθούν να εργάζονται, ή από το Πάσχα μέχρι το φθινόπωρο, αν είναι συνταξιούχοι. Και όμως, η Τήνος είχε κάποτε 28.000 κατοίκους, όταν η Νάξος, το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων, δεν είχε περισσότερους από 6.000, σύμφωνα με τους παλιούς περιηγητές. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι τα Λουτρά, το χωριό των δέκα μόνιμων κατοίκων, είχαν κάποτε ένα σχολείο θηλέων παγκοσμίου φήμης με έως και 300 μαθήτριες;
Η εξήγηση αυτών των συντριπτικών αριθμών βρίσκεται και πάλι στην ιστορία του νησιού. Όταν οι Κυκλάδες έγιναν τελικά οθωμανικές, οι καθολικοί πληθυσμοί τους ήταν μια καλή αφορμή για το βασιλιά Φραγκίσκο Α’ της Γαλλίας για να παρέμβει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Είχε ήδη υπογράψει μία συνθήκη με τον σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, σύμφωνα με την οποία όλοι οι καθολικοί της αυτοκρατορίας θα ήταν υπό την προστασία του. Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί η Τήνος απέκτησε τόσο μεγάλο πληθυσμό, δεδομένου ότι έγινε καταφύγιο για τους διωκόμενους από όλη την Ελλάδα. Οι Γάλλοι βασιλιάδες έστειλαν Γάλλους μοναχούς και μοναχές, οι οποίοι ίδρυσαν μονές σε πολλά νησιά. Όταν αργότερα η Γαλλία άλλαξε πολιτική, οι Γάλλοι αντικαταστάθηκαν από ντόπιους, οι οποίοι διατηρούν αυτά τα ιδρύματα μέχρι και σήμερα. Μερικά από αυτά στέγασαν σχολεία, που αργότερα έγιναν τόσο διάσημα για την προσφορά καλής γαλλικής εκπαίδευσης, ώστε να προσελκύουν μαθήτριες μέχρι και από τη Μαδαγασκάρη. Αλλά αρχικά ήταν τα πρώτα σχολεία σε αυτά τα νησιά από την αρχαιότητα. Ίσως ο βασιλιάς Φραγκίσκος δεν είχε τα πιο ανιδιοτελή κίνητρα, αλλά πρέπει να παραδεχτούμε ότι πρόσφερε μεγάλη υπηρεσία προς τις Κυκλάδες και όχι μόνο. Στην Τήνο, το ανάλογο σχολείο ήταν ακριβώς στα Λουτρά και το λειτουργούσαν οι Ουρσουλίνες. Η μονή υπάρχει ακόμα, αλλά το σχολείο έπεσε, δυστυχώς, θύμα της μαζικής μετακίνησης των κατοίκων του νησιού στην Αθήνα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι μοναχές συνεχίζουν την εκπαιδευτική τους παράδοση στα νέα σχολεία που ιδρύθηκαν στην πρωτεύουσα και το σχολείο στα Λουτρά έγινε μουσείο. Εκεί, καθοδηγούμενοι από ένα ντόπιο κορίτσι, ανακαλύψαμε το απίστευτα υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης που κάποτε προσέφερε στις μαθήτριές του.
Λουτρά. Η μονή των Ουρσουλινών, με το παγκοσμίου φήμης σχολείο θηλέων.
Λουτρά. Μονή Ουρσουλινών. Η αίθουσα ζωγραφικής.
Αλλά το μικρό χωριό των Λουτρών έχει ακόμα περισσότερα να προσφέρει. Δεν είναι μόνο οι Ουρσουλίνες που παρατήρησαν την ομορφιά του, αλλά και οι Ιησουίτες. Η μεγάλη μονή του Αγίου Ιωσήφ έχει ένα λαογραφικό μουσείο. Σε αυτό, ανακαλύψαμε μία εκπληκτική συλλογή από εργαλεία, γεωργικό εξοπλισμό και πολλά άλλα. Μεταξύ των εκθεμάτων του, από κανέναν δεν ξέφυγε η «μηχανή» παρασκευής του «πετρωτού», ενός εκπληκτικού ντόπιου τυριού. Κατά τη διαδικασία παραγωγής πιέζεται με μια βαριά πέτρα, πράγμα που εξηγεί το όνομά του.
Ένα μνημειώδες αστικό συγκρότημα μέσα στους αγρούς. Μονή Ιησουιτών του Αγίου Ιωσήφ στα Λουτρά.
Με εξαίρεση τα θρησκευτικά τους κτήρια, τα μεσαιωνικά χωριά της Τήνου είναι τυπικοί κυκλαδίτικοι οικισμοί, αλλά συνήθως από τους πιο όμορφους του είδους. Στα Δύο Χωριά θυμήθηκα αυτό που είχα διαβάσει σε ένα βιβλίο ιστορίας. Ένας Άγγλος περιηγητής του δέκατου όγδοου αιώνα είχε αναφέρει ότι όταν έφτασε εδώ, έπρεπε να ξεφορτώσει το μουλάρι του, γιατί, διαφορετικά, δεν θα χωρούσε να περάσει μέσα από τον κεντρικό δρόμο του χωριού. Και όταν ρώτησε τους ντόπιους ποιος ήταν ο πιο γρήγορος τρόπος για να διασχίσει το χωριό, τον συμβούλεψαν να πάει από τη μια ταράτσα στην άλλη. Και στην πραγματικότητα, εκεί ήταν οι περισσότεροι από αυτούς εκείνη τη στιγμή, συμμετέχοντας σε μια γιορτή, αφού το χωριό κυριολεκτικά δεν είχε ανοιχτούς χώρους. Για προστασία από τους πειρατές, οι ντόπιοι έχτισαν τα σπίτια τους τόσο κοντά το ένα στο άλλο, ώστε να σχηματίζεται ένα συνεχές εξωτερικό μέτωπο, χωρίς ανοίγματα, σαν οχύρωση. Η έλλειψη χώρου ήταν τέτοια, ώστε κατασκεύαζαν ακόμη και τμήματα των σπιτιών τους πάνω από τους δρόμους.
Μια κομψή λύση για την έλλειψη χώρου στα μεσαιωνικά χωριά. Ξινάρα.
Όλα τα μεσαιωνικά χωριά του νησιού είναι ακόμα έτσι, αλλά περιβάλλονται από πιο πρόσφατά και πιο ανοιχτά τμήματα. Αυτό δίνει την εσφαλμένη εντύπωση ότι αυτό που περιγράφει ο Γάλλος περιηγητής δεν υπάρχει πια. Αυτή ήταν η πρώτη μας εντύπωση όταν φτάσαμε στην κεντρική πλατεία του χωριού, αμέσως έξω από τον πυκνό μεσαιωνικό πυρήνα. Τότε μια φιλόξενη κυρία εμφανίστηκε ξαφνικά, φέρνοντας μια κανάτα σπιτική λεμονάδα μαζί με κύπελλα, αρκετά για ολόκληρη την ομάδα, περίπου δεκαπέντε άτομα. Ήταν η μόνη ψυχή που είδαμε σε αυτό το μεγάλο χωριό, αλλά τα φαινόμενα απατούσαν. Όπου κι αν πήγαμε, πάντα υπήρχαν άνθρωποι που έβγαιναν από τα σπίτια τους για να μας χαιρετήσουν. Όλοι φαίνονταν να εκπλήσσονται ευχάριστα βλέποντας επισκέπτες εκεί που δεν το περίμεναν και κάποιοι μας κερνούσαν, όπως χουρμάδες στον Τριπόταμο και σοκολατάκια στην Καρδιανή (αλλά η Καρδιανή ανήκει στα Έξω Μέρη και θα πρέπει να περιμένετε για ένα άλλο άρθρο για να μάθετε για αυτήν και για την κυρία Θηρεσία που μας χαιρέτησε με σήματα μέσω καθρέφτη όταν το πλοίο μας περνούσε στα ανοιχτά της Καρδιανής).
Ωραία σπίτια δεν βρίσκονται μόνο στα χωριά, αλλά και έξω από αυτά. Έξω από το χωριό Ταραμπάδος, συναντήσαμε ίσως το πιο αξιοζήλευτο συγκρότημα μαζικής κατοικίας για… μη-ανθρώπους. Μιλώ φυσικά για τους διάσημους περιστεριώνες της Τήνου, που λέγεται ότι είναι περισσότεροι από χίλιοι. Βρίσκονται παντού στα Μέσα Μέρη, αλλά ο Ταραμπάδος προσφέρει το μεγαλύτερο σύνολο από αυτούς και, επιπλέον, ένα μακρύ μονοπάτι που πηγαίνει δίπλα τους. Διασχίζοντας αυτό το μονοπάτι, αναφωνήσαμε πολλές φορές πόσο τυχερά είναι αυτά τα περιστέρια, που ζουν σε τέτοια σπίτια. Μέχρι να φαγωθούν, βέβαια, σκεφτήκαμε μετά. Όταν πάντως έδειξα φωτογραφίες σε ξένους συναδέλφους μου, δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι αυτές οι κατασκευές έγιναν για περιστέρια. Μου είπαν ότι τους φαίνονταν πολυτελέστατα σπίτια ακόμη και για ανθρώπους.
Το πιο αξιοζήλευτο συγκρότημα μαζικής κατοικίας για… μη-ανθρώπους. Κατά τη διαδρομή από τους περιστεριώνες στον Ταραμπάδο.
Συγκατοίκηση ανθρώπων και περιστεριών. Μπερδεμιάρος.
Παρά το γεγονός ότι ο Ταραμπάδος προσφέρει το πιο θεαματικό σύνολο περιστεριώνων, το βραβείο για αυτόν με την πιο όμορφη τοποθεσία πρέπει να πάει σε έναν απομονωμένο, στα μισά του μονοπατιού προς το χωριό Αγάπη. Ο μικρός καταρράκτης στα πόδια του τον καθιστά πραγματικά μοναδικό. Ναι, καταρράκτης. Οι άγονες Κυκλάδες, αν τις επισκεφθεί κανείς χειμώνα ή άνοιξη, μετά από βροχές, μπορούν να έχουν ακόμη και καταρράκτες.
Ένας καταρράκτης στις Κυκλάδες. Κοντά στο χωριό Αγάπη.
Στη συνέχεια, το μονοπάτι μάς έβγαλε σε μια κοιλάδα με πολύ περισσότερους περιστεριώνες και το χωριό Αγάπη στο βάθος. Και πίσω μας, πάνω από την κοιλάδα, είδαμε την πιο μοντερνιστική μεσαιωνική εκκλησία που μπορείτε να φανταστείτε. Είναι το ξωκλήσι της Αγίας Σοφίας, που χρονολογείται στον 10ο αιώνα. Εκτός από τις πολύ ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του, το εξωτερικό μοιάζει σαν να ήταν η ίδια η έμπνευση του Le Corbusier, του διάσημου Ελβετού αρχιτέκτονα του μοντερνισμού. Στα γραπτά του ισχυρίζεται ότι τα ασβεστωμένα ξωκλήσια που είδε στις Κυκλάδες τον ενέπνευσαν σε μεγάλο βαθμό στο έργο του, κυρίως το παρεκκλήσι της Notre Dame du Haut στο Ronchamp της Γαλλίας. Ωστόσο, αμφιβάλλω πολύ αν είδε ποτέ το συγκεκριμένο ξωκλήσι, αφού είναι πολύ απίθανο να πέρασε από το μυαλό του η πεζοπορία σε κρυφές κοιλάδες της Τήνου ως μέσο εξερεύνησης του νησιού. Πολύ κρίμα, αφού αναμφίβολα θα ενθουσιαζόταν από την αρμονική ασυμμετρία της πρόσοψης. Κατά τη γνώμη μου, είναι ένα αριστούργημα αφηρημένης τέχνης και, οφείλω να ομολογήσω, η αγαπημένη μου εκκλησία στην Τήνο. Ίσως αυτό αδικεί τις μνημειώδεις μπαρόκ εκκλησίες των Μέσα Μερών ή τα μαρμάρινα αριστουργήματα των Έξω Μερών (αυτά, είπαμε, σε προσεχές άρθρο), που μπορεί κανείς να δει ακόμα και στο μικρότερο και πιο απομακρυσμένο χωριό, αλλά έτσι έχουν τα πράγματα.
Ο Le Corbusier θα λάτρευε αυτό το μοντερνιστικό ξωκλήσι του 10ου αιώνα. Αγία Σοφία στο χωριό Αγάπη.
Και αυτό είναι ένα άλλο περίεργο πράγμα. Μεταξύ των περίπου χιλίων εκκλησιών του νησιού (όσες και οι περιστεριώνες), τα περισσότερα ξωκλήσια είναι οι γνωστοί ασβεστωμένοι κύβοι για τους οποίους γράφει με τόσο ενθουσιασμό ο Le Corbusier. Αλλά οι μεγάλοι ενοριακοί ναοί στα χωριά φαίνεται να προέρχονται από άλλο μέρος του πλανήτη. Για να είμαστε ακριβείς, προέρχονται από την Ιταλία. Η Ιταλία έδωσε τα θρησκευτικά αρχιτεκτονικά μοντέλα, όχι μόνο στους καθολικούς της Τήνου αλλά συχνά και στους ορθόδοξους συντοπίτες τους, ιδιαίτερα στα μικτά χωριά. Εκ πρώτης όψεως, το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα είναι ο καθεδρικός ναός της Παναγίας του Ροδαρίου, στο ιδιαίτερα όμορφο χωριό Ξινάρα (που σημαίνει μεγάλη βρύση στο τοπικό λεξιλόγιο).
Ένας μεγάλος μπαρόκ καθεδρικός ναός μέσα στους αγρούς. Η Παναγία του Ροδαρίου στην Ξινάρα.
Ένα μικρό κομμάτι της μπαρόκ Ρώμης στην καρδιά των Κυκλάδων. Η Αγία Άννα κοντά στην Περάστρα.
Νομίζω, όμως, ότι το πιο σημαντικό παράδειγμα αυτής της επιρροής δεν είναι τόσο προφανές. Εάν σας κέντρισα το ενδιαφέρον, μη χάσετε την ευκαιρία να επισκεφθείτε το φραγκισκανικό ναό του Αγίου Αντωνίου της Πάδοβας στη Χώρα. Μη σταματήσετε στην πρόσοψη λέγοντας «Θεέ μου, δεν αντέχω άλλο μπαρόκ! Ήρθα εδώ για να δω ένα απλό κυκλαδίτικο νησί με ένα ασβεστωμένο χωριό και παραλίες και βλέπω μνημεία παντού». Αντ’αυτού, πηγαίνετε μέσα και γυρίστε προς τα αριστερά. Εκεί, θα δείτε μία μικρογραφία της Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης του Μιχαήλ Αγγέλου στη Φλωρεντία. Παρατηρήστε την ποιότητα της εργασίας και σκεφτείτε την ημερομηνία ολοκλήρωσης του, το 1747, όταν σχεδόν όλη η Ελλάδα ήταν κατακτημένη από τους Οθωμανούς και σχεδόν πλήρως αποκομμένη από την υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτό θα σας πείσει ότι αυτό το νησί θα πρέπει να ήταν ένα μεγάλο πολιτιστικό κέντρο. Και αν η εκκλησία είναι κλειστή, μη διστάσετε να ζητήσετε από την Καθολική Αρχιεπισκοπή, δίπλα, να στείλουν κάποιον να σας ανοίξει. Αυτό κάναμε κι εμείς και μας άνοιξε μία ευγενέστατη κυρία από την Καλλονή. Μην ξεχνάτε, η φιλοξενία των κατοίκων αυτού του νησιού είναι πέραν πάσης περιγραφής.
Η μικρή αδελφή της Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης του Μιχαήλ Αγγέλου. Άγιος Αντώνιος της Πάδοβας στη Χώρα.
Για να σας ανταμείψω για τον κόπο σας να ανακαλύψετε αυτό το μέρος, ένα από τα αγαπημένα μου, θα σας δώσω μια συμβουλή. Πίσω από τη μονή των Φραγκισκανών απλώνεται η Παλλάδα, η πιο όμορφη συνοικία της Χώρας. Σας διαβεβαιώνω ότι θα αλλάξετε ιδέα, αν νομίζατε ότι αυτή η νησιωτική πρωτεύουσα είναι λιγότερο ελκυστική από άλλες. Εκεί, ανάμεσα σε μερικά πολύ όμορφα νεοκλασικά σπίτια, θα βρείτε μερικά πολύ καλά εστιατόρια που προσφέρουν νόστιμα τοπικά φαγητά του νησιού. Μην παραλείψετε τις περίφημες αγκινάρες και τη λούζα, τοπικό παστό χοιρινό. Το τοπικό τυρί είναι, βέβαια, αυτονόητο.
Ποιος είπε ότι η Χώρα της Τήνου δεν είναι όμορφη; Μέγα λάθος!
Επιστρέφοντας στην ενδοχώρα, σας συμβουλεύω να αφήσετε τα βήματα σας να σας οδηγήσουν στο Πεντόστρατο, δίπλα στα χωριά Μέση και Στενή. Εκεί, θα βρείτε μια άλλη μοναδική εκκλησία. Περιμένετε, ξέρω ότι δεν μπορείτε να αντέξετε περισσότερο μπαρόκ από ό,τι κάθε φυσιολογικός άνθρωπος σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτή είναι διαφορετική. Σας λέω μόνο ότι είναι μία εκκλησία μοναδική όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά ίσως και σε ολόκληρη την Ευρώπη, από όσο ξέρω. Αν σας ιντριγκάρει να δείτε μια μεξικάνικη εκκλησία στη μέση ενός κυκλαδίτικου νησιού, μη χάσετε την εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου, μέρος της μονής των Φραγκισκανών, του δέκατου όγδοου αιώνα. Δεν μοιάζει καθόλου με οτιδήποτε άλλο γύρω από αυτήν. Για μυστηριώδεις λόγους, μοιάζει πολύ με τους ιεραποστολικούς ναούς των Φραγκισκανών (και πάλι) στο Νέο Μεξικό. Μέχρι τώρα, κανείς δεν έχει δώσει μια εξήγηση γι ‘αυτή την μεταφύτευση, αλλά έτσι έχουν τα πράγματα.
Μια μεξικάνικη εκκλησία χαμένη στις Κυκλάδες. Άγιος Φραγκίσκος στο Πεντόστρατο.
Κι αν πήρατε υπερβολική δόση από πολιτισμό, τώρα έχω κάτι διαφορετικό για σας, και πάλι μοναδικό, τουλάχιστον στην Ελλάδα. Ξέρω, έχετε πάθει σύγχιση από τόσα πολλά μοναδικά πράγματα σε αυτό το νησί, αλλά θα πρέπει να το δεχτείτε. Αυτό το τελευταίο πράγμα που θα αναφέρω είναι ένα φυσικό θαύμα. Αν ακολουθήσετε το μονοπάτι προς Βωλάξ, άλλο ένα χωριό των Μέσα Μερών, θα καταλήξετε σε μια περιοχή γεμάτη από χιλιάδες στρογγυλούς βράχους. Οι γνώμες διίστανται ως προς την προέλευσή τους. Μερικοί ειδικοί λένε ότι ήταν στο βυθό της θάλασσας όταν αυτή η περιοχή ήταν υποθαλάσσια κατά τους προϊστορικούς χρόνους. Άλλοι λένε ότι είναι μετεωρίτες. Όποια κι αν είναι η αλήθεια, είναι ένα θέαμα που δεν θα ξεχάσετε. Ειδικά αν φτάσετε στο Βωλάξ και ανακαλύψετε ότι τα σπίτια του είναι χτισμένα πάνω σε ορισμένους από αυτούς τους βράχους, που ξεπετάγονται μέσα από τους τοίχους τους.
Οι μυστηριώδεις βράχοι στο μονοπάτι για το Βωλάξ.
Θα σταματήσω εδώ, για δύο λόγους. Πρώτον, φοβάμαι πως ο πολιτιστικός πλούτος της Τήνου είναι πάρα πολύς για οποιονδήποτε για να τον ανακαλύψει όλον μαζί και νομίζω ότι μια γεύση από τα Μέσα Μέρη είναι αρκετή προς το παρόν. Δεύτερον, αν αυτό σας φαίνεται ενδιαφέρον μέχρι στιγμής, μπορείτε να μείνετε συντονισμένοι και να περιμένετε και άλλα προσεχή άρθρα για την Τήνο. Ακόμη δεν έχουμε ασχοληθεί με τα Έξω Μέρη, που είναι από πολλές απόψεις ένας άλλος κόσμος σε αυτό το πολυεπίπεδο νησί. Απέχουμε πολύ ακόμη από το να τελειώσουμε με την Τήνο.
Μην νομίζετε ότι η Τήνος δεν διαθέτει υπέροχες παραλίες, όπως και κάθε κυκλαδονήσι. Μία μικρή γεύση: Κολυμπήθρα.
Σχετικά με τον συγγραφέα http://culturehikes.com/index.
