Ο Τριπόταμος απέχει μόλις 5 χλμ από τη χώρα της
Τήνου, έχει στη βορινή πλάτη του το γυμνό βράχο του Εξώμβουργου και κοιτάζει
μέσα από ένα άνοιγμα θέας το μοναστήρι της Αγίας Πελαγίας και τη γειτονική
Δήλο. Ο Τριπόταμος έχει μιά δαιδαλώδη δομή, με τα δρομάκια και
τα στενά του να μπλέκονται το ένα με το άλλο κάτω από στοές και σκιερές αψίδες,
ανάμεσα σε αυλές και πλατιά πεζούλια χωρίς να μεσολαβούν ενδιάμεσα κενά. Μιά
αρχιτεκτονική άναρχη με την πρώτη ματιά, μακρυά από ιπποδάμεια συστήματα
οργάνωσης χώρου, αλλά τελικά μ’ ένα σύστημα δόμησης που δημιουργεί ένα
ιδιότυπο κάστρο.
Σ’ αυτόν τον λαβύρινθο αποφάσισαν να
παρουσιάζουν ένα από τα φετινά τους δρώμενα. Τα υλικά των «παιδιών» λίγο
πολύ γνωστά. Πρωτότυπες γεύσεις, παιγνιώδης διάθεση, σκηνοθεσίες και σκηνογραφίες
με παραπομπές σε μύθους, οικείες παραστάσεις και συμβολισμούς, υψηλή γραφιστική
προσέγγιση, συλλογική δουλειά, ανεξάντλητο κέφι.
Αφού χαθήκαμε για λιγάκι στα σοκάκια
και θαυμάσαμε τα σπιτάκια, τις ταράτσες, τα βόλτα και τις δεκάδες στοές,
φτάσαμε στο σχολείο όπου και θα γινόταν η παρουσίαση των Κυκλαδίτικων
αλλαντικών και ειδικά της λούζας. Αυτή τη φορά τα «παιδιά» -μ’
αρέσει να τα αναφέρω έτσι- των Tinos Food Paths στο δρώμενο
τους συμπεριέλαβαν και τα γειτονικά νησιά. Εμπλέξαν και άλλα παιδιά των
Κυκλάδων. Δεν τους αρκούσε ότι πολλοί Κυκλαδίτες, εραστές της γαστρονομίας
ερχόνταν να τα παρακολουθήσουν, αλλά τους ενσωμάτωσαν, τους δώσαν και ρόλους,
τους πήραν χεράκι-χεράκι να τους δείξουν πως κτίζονται οι συλλογικότητες και
πως γίνονται τα θαύματα!
Στο Δημοτικό σχολειό του Τριπόταμου
-που έχει να λειτουργήσει 25 χρόνια- παίχτηκε η πρώτη πράξη της παράστασης
«Κυκλαδίτικες λούζες». Μας κάτσαν στα θρανία -μάλιστα κάποια απ’ αυτά
ήταν των παλιών εποχών- και εκπρόσωποι των νησιών μας μίλησαν για τις λούζες
τους. Για τα υλικά και τον τρόπο παραγωγής. Συνάφειες, ομοιότητες αλλά και
διαφοροποιήσεις που προέρχονται από τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου. Κυκλάδες
ενιαίος χώρος, αλλά και τόσο διαφορετικός!
Από τους άλλαντες της Ομηρικής
εποχής, το Βυζαντινό απόκτιν και τη βενετσιάνικη lonza, φτάνουμε στη
λούζα των Κυκλάδων, στο απάκι της Κρήτης, στο απόχτι της Σαντορίνης, στο
νούμπουλο της Κέρκυρας. Δάνεια και αντιδάνεια με τους γειτόνους. Διεργασίες που
θέλουν χρόνια και αιώνες για να τελεσφορήσουν. Τα συνηθισμένα πολιτιστικά
νταλαβέρια.
Μετά την θεωρία περάσαμε στις
εμπράγματες αποδείξεις και στις βιωματικές εμπειρίες! Η δεύτερη πράξη του έργου
συμπεριελάμβανε την επίσκεψή μας στα «κατώγια». Σε τέσσερα κατώγια, είχαν
εγκατασταθεί οι εκπρόσωποι κάθε νησιού όπου εκεί θα δοκιμάζαμε τις λούζες τους
και θα σχολιάζαμε τις εντυπώσεις μας. Το εύρημα ήταν μαγικό γιατί εφ’ ενός
έμπαινες στους πιό προσωπικούς χώρους των σπιτιών του Τριποτάμου -γιατί το
καθιστικό μιας κατοικίας, μπορείς να το επισκεφτείς, το κελλάρι και τις
αποθήκες πολύ δύσκολα- αφ’ ετέρου γιατί αυτοί οι χώροι δεν έχουν εκσυγχρονιστεί
(σοβάντισμα-νέα δάπεδα) σε παραπέμπουν σε μεσαιωνικές εποχές και φυσικά είναι η
καρδιά της γαστρονομίας κάθε νοικοκυριού, o χώρος που «αποθησαυρίζονται» οι
κόποι της χρονιάς. Πυθάρια με λάδια, βαρέλια με κρασί, τρόφιμα, εργαλεία
αγροτικής ζωής, φανάρια για αποθήκευση τυροκομικών και αλλαντικών.
Ξερολιθιά καλοκτισμένη, τζάκια,
φούρνοι, βαρέλια, χώμα πατημένο για δάπεδο, βόλτα, ξύλινα δοκάρια που
συγκρατούν το ταβάνι και φυσικά τα μαρμάρινα πελεκητά υπέρθυρα, σκέτη δαντέλα
που αφήναν να περνά ένα μαγικό φως! Η διαδικασία της μετάβασης από το ένα κατώι
στο άλλο -που απείχαν αρκετά μεταξύ τους, με πορεία ανάμεσα στα σοκάκια-
εμπεριείχε και ένα άλλο σκηνοθετικό εύρημα.
Μας δώσαν μεγάλα κεριά, ώστε μ’ αυτά
να φωτίζουμε τους χώρους που θα επισκεπτόμασταν, γεγονός που προκάλεσε ακόμα
μεγαλύτερη συναισθηματική ένταση. Με μεγαλύτερη ευλάβεια και κατάνυξη,
προσεγγίζαμε τους χώρους, ενώ το αναστάσιμο της ατμόσφαιρας γιατί να μην
συμβόλιζε και την Ανάσταση της Κυκλαδίτικης γαστρονομίας;
Στο κατώι της Σύρου η
Μαρία Διακάτου μας σέρβιρε τη λούζα Τήνου (κόντρα φιλέτο, αλατισμένο με
πρωταγωνιστές τα μπαχάρια καρφωτά στο κρέας, όπως γαρύφαλλο, κανέλα και
μπαχάρι).
Στο κατώι της Μυκόνου ο
Δημήτρης Ρουσουνέλος και η Άντζυ Καλογεροπούλου προσέφεραν δυό λούζες
Μυκονιάτικες, μιά παραδοσιακή και μιά πιό σύγχρονη. Και οι δυό πάντως ήταν της
«σχολής Μυκόνου». Κόντρα φιλέτο, αλάτισμα και μετά πασπάλισμα με θρούμπη,
ρίγανη και μπαχάρια. Για όλα τα άλλα καθαρίζει το αγέρι της Μυκόνου κατά την
διάρκεια του δίμηνου στεγνώματος.
Η ομάδα της Τήνου με
επικεφαλής την Νικολέτα Δελατόλα Φωσκολου και η λούζα Τήνου που εκτός των
μπαχαρικών και της κανέλας, η παραγωγή της περιλαμβάνει και εμβάπτιση σε
κόκκινο κρασί.
Στο κατώι της Άνδρου ο
Δημήτρης Γιγίνης και η Κατερίνα Ρεμούνδου μας σέρβιραν την λούζα της Άνδρου.
Εδώ η λούζα δεν έχει πολλά μπαχάρια και η ιδιαιτερότητά της έγκειται στο ελαφρύ
κάπνισμα της σε ξύλα ελιάς και κυπαρισσιού.
Για να μη μείνουν παραπονεμένα και
τ’ άλλα νησιά σερβιρίστηκαν και δείγματα από το Σαντορινιό απόχτι, την Κυπριακή
λούζα, το Κερκυραϊκό νούμπουλο και το απάκι της Κρήτης αλλαντικά που
παρουσιάστηκαν με την επιμέλεια θεωρητική και πρακτική της Νανάς Δαριώτη . Όλη
αυτή η θαυμαστή σειρά των νησιωτικών αλλαντικών -αλλά για πολλούς άγνωστη-
δήλωσε την παρουσία της και προφανώς θα παίξει τον ρόλο της στην διαμόρφωση των
τοπικών κουζίνων.
Η τρίτη πράξη συμπεριλάμβανε
μαθήματα παντρέματος της λούζας με καραμελωμένα κρεμμύδια. Δράστης ο Γρηγόρης
Χέλμης υπό την φωτεινή υποστήριξη του Δημήτρη Ρουσουνέλου.
Η τέταρτη πράξη αφορούσε την
συνάντηση όλων σ’ ένα πλάτωμα όπου δοκιμάσαμε πολλούς μεζέδες στους οποίους
πρωταγωνιστούσαν λούζες. Η δοκιμή ήταν η αφορμή για συζητήσουμε, να
τραγουδήσουμε να χορέψουμε, να δείξουμε τη χαρά μας και να συνειδητοποιήσουμε
αυτό στο οποίο συμμετείχαμε και μας συγκλόνισε.
Αντί επιλόγου
Κάποια στιγμή αναρωτήθηκα ποιά
δύναμη δημιούργησε όλα αυτά. Ποιά δύναμη ένωσε τα «παιδιά» των Tinos Food
Paths και να συνεχίζουν να συνεργάζονται, να δημιουργούν και να μας ανοίγουν τα
μάτια. Τι ήταν αυτό που δημιούργησε όλη αυτήν κινητοποίηση, τη συμμετοχή, την
εμπλοκή. Επιχείρησα να ερμηνεύσω το θαύμα! Κι
αφού γνωρίζω καλά ότι η ορθολογική σκέψη σκοτώνει το θαύμα…!
Κι όμως ψαχουλεύοντας εδώ και εκεί
εντόπισα την ιδιαιτερότητα των κοινωνικών σχέσεων των κατοικών της Τήνου,
που διατηρούν ακόμα έθιμα κοινοτισμού και που στις περισσότερες περιοχές της
Ελλάδας έχουν εξαφανιστεί. Όπως το έθιμο του «Κάβου», για παράδειγμα,
που λαμβάνει χώρα τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, όπου οι «αρχηγοί»
κάθε οικογένειας του χωριού συγκεντρώνονται στο μεγάλο γιορτινό τραπέζι
τους και συζητούν για τα θέματα και τις ανάγκες του χωριού.
Ίσως να συμβάλει και αυτό, όπως και
η εξοικοίωση των Τηνιακών να συμβιώνουν και τα σέβονται τις διαφορές του
(συμβίωση Καθολικών με Ορθοδόξων).
Αλλά πήγα πάλι να ερμηνεύσω ένα
θαύμα μ’ άλλο θαύμα!
