Στην Τήνο ανεβλάστησε το ωραίο και άνθισε το κάλλος. Η αισθητική συμπάθεια ζει στην ψυχή κάθε Τηνιακού. Αποτελεί θεμελιώδη λειτουργία στην καθημερινή του δράση. Στην ψυχή του αποτυπώνεται η ικανότητα να αισθάνεται τις καλλονές της φύσης και της τέχνης. Τούτο του δίνει αυθόρμητη καλλιτεχνική δημιουργία, που εκφράζεται με ποικίλες εντυπώσεις, τις οποίες γεννά το μοναδικό περιβάλλον. Κατορθώνει να συνομιλεί με τα βράχια και τον ερωτικό βοριά, τις ατέλειωτες ακτογραμμές και τις χαράδρες κι έτσι η φύση εμψυχώνεται, κινείται, αισθάνεται, πάσχει και δημιουργείται ένα αδιαίρετο συναίσθημα, μεταξύ ανθρώπου και φύσης.
Η Τήνος ανέδειξε τους επιφανέστατους αντιπροσώπους της νεοελληνικής τέχνης. Λύτρας, Γύζης, Χαλεπάς, Φιλιππότης, Σώχοι, Φυτάλες, Βιτάλες, Δούκας, αναδείχθηκαν οι κορυφαίοι της σμίλης και του χρωστήρα. Τα έργα τους περικλείουν διάπυρη φιλοπατρία, τις εθνικές παραδόσεις, τη βαθειά φιλοσοφία και ηθική, τη φυσική αλήθεια, τον τέλειο ρυθμό και το αρχαίο πνεύμα. Επί πλέον, υπήρξαν οι ιεροφάντες των μεγάλων συλλήψεων, των υψηλών σκέψεων και των εθνικών παραδόσεων.
Ο Νικηφόρος Λύτρας γεννήθηκε στον Πύργο της Τήνου το 1832. Πολύ νωρίς, εκδηλώθηκε η καλλιτεχνική του μεγαλοφυϊα, όταν ζωγράφισε τον δάσκαλό του Αλέξανδρο Μπον. Ο δάσκαλός του είπε: συ παιδί μου γεννήθηκες ζωγράφος, πριν καν διδαχθείς τη ζωγραφική. Το γεγονός αυτό υπήρξε η αφορμή να εγγραφεί στο Πολυτεχνείο στην Καλλιτεχνική Σχολή, ως μαθητής στη ζωγραφική. Η πρόοδός του υπήρξε καταπληκτική. Προξένησε τον θαυμασμό των προϊσταμένων του και του βασιλιά Όθωνα, ο οποίος, όταν ο Λύτρας τελείωσε τις σπουδές του, τον έστειλε, ως υπότροφο του Κράτους, στην Ακαδημία του Μονάχου, για να σπουδάσει την ζωγραφική τέχνη, υπό τον περίφημο δάσκαλο Piloty, ιδρυτή της ρεαλιστικής σχολής και ο οποίος είπε για τον Λύτρα, ότι είναι αντάξιος των μεγάλων ζωγράφων της αρχαιότητας, Ζεύξιδος και Απελλού.
Τελειώνοντας τις σπουδές του στο Μόναχο και αφού έδρεψε δάφνους αριστείας και βραβεύσεων, αποφάσισε το 1866, να επιστρέψει στην Ελλάδα, όπου διορίσθηκε καθηγητής στη Σχολή των Καλών Τεχνών. Τούτο έπραξε, ώστε η Ελλάδα να επανεύρει τις Καλές Τέχνες, που η μακρόχρονη δουλεία, τις φυγάδευσε, μακριά, από τον Παρνασσό. Ο Λύτρας εισήγαγε στους μαθητές του, την αυτοτέλεια και την αυτενέργεια, παρακινώντας αυτούς να εκδηλώνουν τα δικά τους αισθήματα για την Τέχνη. Ο τρόπος αυτός διδασκαλίας του καλλιτέχνη, ενέπνευσε τους μαθητές του, στο ευγενές, το χαρίεν, το υψηλό και ηθικό, το σεμνό και το ωραίο. Τα δημιουργήματά τους προκάλεσαν θαυμασμό και επαίνους. Έτσι, ο Λύτρας και οι μαθητές του, ανύψωσαν στα μάτια του Ελληνικού λαού, την τέχνη, που τους χάρισε την εθνική αναγνώριση και δίκαια χαρακτηρίσθηκαν οι θεμελιωτές της νεοελληνικής τέχνης.
Ο Νικηφόρος Λύτρας με τα έργα του αναδείκνυε ζωντανές εικόνες της ζωής των Ελλήνων, όπως είναι: Η Ορφανή, Το Μαγειρείον, Η Μελλόνυμφος, Το Αυγό του Πάσχα, Τα Κάλανδα, Ο Σαρδελλοπώλης και Ο Γαλατάς. Ηθογραφικές παραστάσεις της εποχής, όπως: Ο Μάγκας και Ο Κακός Εγγονός, δραματικές στιγμές της ζωής, όπως: Η Κλεμμένη, Μετά την Πειρατεία, φυσικότητα χρωμάτων, όπως, Τα Άνθη του Επιταφίου και προσωπογραφίες μοναδικής εντέλειας, όπως: Όθων και Αμαλία. Με τα έργα του αυτά μύησε στην Ελλάδα δύο γενιές, στα μυστικά της Τέχνης. Οι πίνακες του Λύτρα είχαν μία πνοή και μία έμπνευση. Την πνοή και την έμπνευση της Ελλάδας. Με τα έργα του είναι πάντοτε ο ισχυρός και η μεγάλη ψυχή. Κάθε ημέρα του Καλλιτέχνη ήταν η ζωή ενός κοινού θνητού. Πίστευε, ότι ο ζωγράφος δεν χρειάζεται να είναι φιλόλογος, αλλά να γνωρίζει τι θέλει να ζωγραφίζει. Υπήρξε ανεξάντλητη πηγή ανεκδότων και χιουμορίστας. Κάποιοι τον αποκάλεσαν, τον Σουρή, του μολυβιού και του πινέλου.
Ο Ακαδημαϊκός Καμπούρογλου είπε: θεωρώ τον Γύζη, Σολωμό του χρωστήρα και τον Λύτρα Βαλαωρίτη. Ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς προσδιόρισε, ότι η Τέχνη, είναι η ερωμένη του και η διδασκαλία, η σύζυγός του. Ο καθηγητής στο Ε.Μ.Π. Σ. Βικάτος χαρακτήρισε τον Λύτρα αληθινή καλλιτεχνική μεγαλοφυϊα, σχεδιαστή απαράμιλλο, στο χρώμα άφθαστο και στη σύνθεση ανυπέρβλητο. Η επιτροπή τέλεσης των Ολυμπιακών αγώνων του 1896, ανέθεσε στο Νικηφόρο Λύτρα τον σχεδιασμό του μεταλλίου και στον Ν. Γύζη, τον σχεδιασμό του αναμνηστικού διπλώματος. Και τα δύο έργα ανταποκρίθηκαν πλήρως στον σκοπό για τον οποίο προορίζονταν. Τελικά, ως καταδείχθηκε, ο Λύτρας, ο Έλληνας, ο πατριώτης, έδωσε τη ζωή του, ως λύτρα υπέρ της Τέχνης.
Το Πνευματικό Κέντρο Πανόρμου ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ του Δήμου Τήνου αποφάσισε να τιμήσει τη μνήμη του κορυφαίου Έλληνα ζωγράφου, στη νεότερή μας ιστορία, με το μικρό αφιέρωμα, με τίτλο: « Ο Γυρισμός του Νικηφόρου Λύτρα ». Το αφιέρωμά μας αυτό, ας χρησιμεύσει στη μνήμη του μεγάλου καλλιτέχνη, ως αμάραντος κλώνος δάφνης. Πιστεύουμε, ότι , η Τήνος και ο Πάνορμος οφείλουν πολλά να πράξουν για το μεγάλο τέκνο τους. Και θα ήταν, ίσως δίκαιο, σε περίβλεπτη θέση, να στηθεί ο ανδριάντας του. Σήμερα, δύο προτομές του κοσμούν δημόσιους χώρους στην Τήνο. Η πρώτη, στο μικρό πάρκο στη Χώρα, μαζί με άλλους άξιους καλλιτέχνες του τόπου μας, έργο του γλύπτη Στρατή Φιλιππότη και η δεύτερη στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Τηνίων Καλλιτεχνών, στον Πύργο, έργο του γλύπτη Δημήτρη Σκαλκώτου. Ευχαριστούμε τον δημοσιογράφο Γιώργο Βιδάλη, για την επιμέλεια της εκδήλωσης, την κ. Κατσανάκη, τον κ. Σκιαδά και τον κ. Λιζάρδη, για την ευγενή και εποικοδομητική συμμετοχή τους και το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, του Ομίλου της Πειραιώς, για την φιλοξενία.
Πύργος, 27 Αυγούστου 2017, Εμμανουήλ Σώχος, Πρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου Πανόρμου.
